Een consortium van zeven instituten onder leiding van Ricardo Sanz (Universidad Politécnica de Madrid) en Pablo Lanillos (Donders Instituut, Radboud Universiteit), heeft vier miljoen euro ontvangen van de Europese Innovatieraad om te onderzoeken hoe robots cognitieve vaardigheden kunnen ontwikkelen waarmee ze werktuigen kunnen uitvinden op dezelfde manier als de oermens dat zo’n drie miljoen jaar geleden deed. Archeologie, neurowetenschappen en robotica slaan de handen ineen om licht te werpen op deze technologische sprong voorwaarts die onze voorouders wisten te nemen en om nieuwe technologie te ontwikkelen geïnspireerd op de metacognitie en het bewustzijn van de mens.

Het verleden gebruiken om de toekomst te creëren

Er bestaat geen consensus over wanneer de specifieke moderne menselijke cognitieve en metacognitieve vaardigheden tot ontwikkeling zijn gekomen en wat de aanleiding was voor de oermens om werktuigen te gaan uitvinden en maken. Uit archeologisch onderzoek naar oude technologieën weten we dat er een cruciale transitie plaatsvond van het gebruiken van werktuigen, gedrag dat in de dierenwereld wijdverspreid is, naar het maken van werktuigen.

Ongeveer 3,3 miljoen jaar geleden maakten onze mensachtige voorouders de eerste werktuigen door eenvoudige stenen van scherpe randen te voorzien. Hier moeten geavanceerde technologische verbeeldingskracht en het vermogen tot redeneren aan te pas zijn gekomen. Het METATOOL-project wil begrijpen hoe cognitie zich zo ontwikkelde dat het uitvinden en maken van werktuigen mogelijk werd en deze inzichten gebruiken als basis voor de ontwikkeling van toekomstige technologieën. Zoals archeoloog Geeske Langejans het noemt: ‘het verleden gebruiken om de toekomst te creëren’. Het project is specifiek gericht op de ontwikkeling van robots die beschikken over bewustzijnsvaardigheden die ze in staat stellen nieuwe werktuigen uit te vinden.

Robots die werktuigen uitvinden

Huidige systemen voor kunstmatige intelligentie en robots kunnen de gevolgen van hun handelingen niet zo goed monitoren en evalueren als mensen, laat staan dat ze nieuwe werktuigen kunnen ontwikkelen om problemen in hun omgeving op te lossen. De uitvinding van werktuigen is een enorm belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van de mensheid. Als we deze processen kunnen begrijpen, is een vergelijkbare doorbraak mogelijk in engineering. ‘Er bestaan al algoritmes waarmee machines werktuigen kunnen gebruiken en nu is het tijd om robots te ontwikkelen die werktuigen uitvinden’, zegt Pablo Lanillos, wetenschappelijk leider van METATOOL. Om dit te bereiken gaat METATOOL rekenkundige modellen van synthetisch bewustzijn op basis van menselijke metacognitie onderzoeken en valideren in experimenten met robots.

Bewustzijnstechnologieën worden onvermijdelijk in verband gebracht met geestelijk bewustzijn en roepen daarmee relevante ethische vragen op voor onze samenleving. Het METATOOL-project houdt zich niet bezig met de ontwikkeling van kunstmatig bewustzijn op zichzelf, maar gebruikt inzichten uit de systeemarchitectuur van het menselijk bewustzijn om betere technologie te ontwikkelen. De onderzoekers realiseren zich dat het belangrijk is een debat onder professionals te voeren over de ethische dimensies van bewustzijnstechnologie, om de samenleving goed te kunnen informeren.

De Pathfinder Challenge ‘Awareness Inside’

De Europese Innovatieraad (EIC) heeft acht projecten gefinancierd voor de ontwikkeling van technologieën op basis van bewustzijnsprincipes die engineering van nieuwe complexe systemen mogelijk maakt; systemen die veerkrachtiger zijn, zichzelf ontwikkelen en de mens centraal stellen. In deze uitdaging is bewustzijn een eerste vereiste voor reële en gecontextualiseerde probleemoplossing en de aanpassing van handelingen aan bepaalde omstandigheden (en de gevolgen daarvan).

Bewustzijn en zelfbewustzijn kunnen leiden tot op de mens afgestemd samenhangend en doelbewust gedrag en het leren, aanpassen en zichzelf ontwikkelen van intelligente systemen gedurende langere periodes. Zoals Ricardo Sanz, projectleider van METATOOL, benadrukt: ‘Autonome machines zullen een beter beeld van hun omgeving en hun eigen capaciteiten krijgen, en bewustzijnstechnologieën zullen een stap voorwaarts zijn.’

Toelichting foto: het consortium van het METATOOL-project bij de kick-offmeeting op de Universidad Politécnica de Madrid (UPM) in Spanje, in oktober 2022. Van links naar rechts: Ricardo Sanz (UPM), Christian Buckley (University of Sussex), Esther Aguado (UPM), Ernesto Gambao (UPM), Verena Hafner (Humboldt-Universität zu Berlin), Carlos Vivas en Sarah Terreri (PAL Robotics), Desiree Struijk (Senta International B.V.), Geeske Langejans (TU Delft), Khalil Kahlaoui (UPM), David Alvarez (UPM), Pablo Lanillos (Donders Instituut), Alberto Brunete (UPM), Martin Molina (UPM), Casper Hesp (Senta International B.V.) en Miguel Hernando (UPM). Niet op de foto maar wel betrokken bij het project: Carlos Hernandez en Pierre Mercuriali (TU Delft), Luke Miller (Donders Institute) en Anil Seth (University of Sussex).