Auteursrecht en citaatrecht: wat mag wel en niet

Er bestaat nog altijd veel onduidelijkheid over wat auteursrechtelijk gezien van anderen mag worden overgenomen. Een mythe die bijvoorbeeld al jarenlang hardnekkig blijft rondzingen is dat geen sprake is van een inbreuk op auteursrechten indien zeven verschillen worden aangebracht ten opzichte van het oorspronkelijke werk. Wat mag er nu echt en onder welke voorwaarden?

Dit artikel gaat alleen in op het auteursrecht en het zelf incidenteel overnemen van andermans content. Er wordt geen aandacht besteed aan privacykwesties, databankenrecht of het aanbieden van user platforms zoals bittorrent.

Auteursrecht
De kern van het auteursrecht is in wezen simpel. De persoon die een werk maakt, is de enige die dat werk openbaar mag maken en mag verveelvoudigen. Indien een ander dan de maker dat wil doen, heeft hij daarvoor toestemming nodig. Die toestemming kan natuurlijk gebonden zijn aan allerlei voorwaarden, zoals het betalen van een vergoeding.

Beperkingen
De rechten van de maker op openbaarmaking en verveelvoudiging zijn echter niet absoluut. In de Auteurswet staat een aantal beperkingen op die rechten. Indien bepaald gebruik van een auteursrechtelijk werk onder een beperking valt, hoeft geen toestemming te worden verkregen van de maker.

Citaatrecht
Eén van die beperkingen is het citaatrecht. Citeren heeft echter juridisch gezien een iets andere betekenis dat in het normale taalgebruik. Om gebruik te kunnen maken van deze beperking moet aan een aantal voorwaarden zijn voldaan:

1. Er mag alleen geciteerd worden in een “serieuze” uiting. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een recensie of aankondiging van het werk. De voorwaarde is wel enigszins rekbaar. Zolang sprake is van het overdragen van inhoudelijke informatie, is er al snel aan voldaan. Ook als het stuk humoristisch van toon is bijvoorbeeld.
2. Het werk waaruit geciteerd wordt, moet zelf rechtmatig openbaar zijn gemaakt. Het publiceren van een grafiek uit een nog niet gepubliceerd onderzoek mag dus niet.
3. Aantal en omvang van de geciteerde delen moeten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd. Dit houdt in elk geval in dat een citaat relevant en functioneel moet zijn binnen de context waarin het geplaatst wordt. Ook moet het citaat ondergeschikt zijn aan die context. Waar het uiteindelijk op neerkomt, is dat getoetst moet worden of niet eigenlijk sprake is van exploitatie van het werk zelf. Dat is bijvoorbeeld het geval als een afbeelding uitsluitend als versiering wordt gebruikt. Dat mag dus niet. Bij het citeren van bijvoorbeeld de vormgeving van een webwinkel, is het overigens toegestaan een screenshot van de gehele homepage te publiceren als maar voldaan is aan alle voorwaarden. Bijvoorbeeld indien sprake is van een verhandeling over de invloed van website-ontwerp op conversie.
4. Indien redelijkerwijs mogelijk, moet altijd de naam van de maker en de bron van het citaat worden vermeld. Bij het citeren uit deze bijdrage bijvoorbeeld: Douwe Linders op Emerce.nl, 2011.

Wanneer aan deze voorwaarden wordt voldaan, is auteursrechtelijk gezien sprake van een geoorloofd citaat. De Auteurswet biedt overigens meer beperkingen, zoals de nieuwsexceptie. Ook kan het natuurlijk dat er in het geheel geen sprake is van een verveelvoudiging van andermans werk. Iets om in het achterhoofd te houden.

)* Auteur Douwe Linders werkt als advocaat bij SOLV Advocaten