Mensgericht werken in het AI-tijdperk is geen optie maar noodzaak: de ‘best practices’

AI biedt enorme kansen, mits het menselijke creativiteit en expertise versterkt (niet: vervangt). Hoe zorg je ervoor dat AI niet alleen je strategie verbetert, maar ook je organisatie? Succesvolle inzet van AI vereist leiderschap, besluitvorming en een cultuur waarin mens en AI samenwerken.

AI maakt radicale businesstransformatie niet alleen mogelijk, maar ook noodzakelijk. De concurrentie zit niet stil en verhoogt voortdurend de standaard die consumenten en klanten verwachten. De grote valkuil is om AI te zien als vervanger van mensen: volgens het Future of Jobs Report 2025 van het World Economic Forum zal AI juist zorgen voor een toename in banen. AI neemt geen banen weg, het verandert ze alleen. Wil je als organisatie op termijn relevant blijven, dan moet je investeren in menselijke vaardigheden zoals kritisch denken, leiderschap en emotionele intelligentie.

Dat vraagt om een bredere visie op AI: niet alleen als middel om processen te optimaliseren, maar ook als kans om een mensgerichte organisatie te bouwen. Die transformatie begint bij visie en leiderschap.

Balanceren tussen technologie en mens

AI verandert om te beginnen de rol van de CEO aanzienlijk. Waar de focus vroeger lag op strategische planning en operationeel toezicht, verschuift deze nu naar het integreren van AI in de bedrijfsstrategie. CEO’s zien AI als de belangrijkste technologie voor de toekomst, maar tegelijkertijd ervaart een groot deel van hen ook onzekerheid over de adoptie ervan. EY meldt dat 97 procent van de bedrijven die investeren in AI een positieve ROI ziet, maar slechts de helft van de CEO’s voelt zich voorbereid op deze transitie.

Een verhelderende analoog is die van de raceauto. De prestaties in de race hangen af van de coureur én een team van monteurs, technici en strategen. Zij zorgen voor de basisvoorwaarden, maar de coureur brengt alles samen in de race. Zo is het ook met de customer experience: ondersteunende afdelingen creëren de randvoorwaarden, maar uiteindelijk maken de mensen op de werkvloer het verschil. Het is teamwork.

Vervang je de coureur met AI, dan wordt je sportwagen weliswaar krachtiger, maar ook stuurloos. Zonder menselijke creativiteit en oplossingsgerichtheid mist de organisatie de flexibiliteit die nodig is om écht wendbaar te zijn. Klanten krijgen dan vroeg of laat een “computer says no”-ervaring zonder menselijke aandacht voor hun behoeften. Technologie moet daarom in dienst staan van de mens, niet andersom. Door AI te integreren als extra vaardigheid in de gereedschapskist van medewerkers, kan technologie hen juist in hun kracht zetten. Maar hoe doe je dat duurzaam?

AI duurzaam in de organisatie verankeren

Elke organisatie heeft continu te maken met trends die soms vragen om aanpassing. Een grote technologische ontwikkeling als AI raakt niet alleen systemen en processen, maar ook de organisatie en cultuur. Het AGIL-model uit De onsterfelijke onderneming van Fons van Dyck helpt AI duurzaam en mensgericht te verankeren door te focussen op aanpassingsvermogen, doelbepaling, integratie en legitimiteit:

• Aanpassingsvermogen (Adaptation) – Leiderschap moet AI niet alleen op de agenda zetten, maar ook zorgen dat medewerkers begrijpen hoe AI hen ondersteunt. Dit betekent investeren in bewustwording en educatie. Marjorie Powell, Chief HR Officer bij AARP, stelt bijvoorbeeld dat iedereen moet leren omgaan met prompt engineering, omdat dit een essentiële vaardigheid wordt in samenwerking met AI.
• Doelbepaling (Goal attainment) – AI mag geen losstaand experiment zijn, maar moet aansluiten bij een duidelijke HR-strategie en bredere organisatiedoelen. Bedrijven als Microsoft en IBM zetten daarom aparte divisies op om innovatie structureel te verankeren in hun langetermijnstrategie. Maar ook kleinere Nederlandse partijen zoals Semiotics Labs, Sobolt en Fizyr doen dat.
• Integratie (Integration) – Draagvlak op de werkvloer leunt sterk op succes. Kleinschalige experimenten en het opzetten van feedbackcycli maken AI een natuurlijk onderdeel van bestaande processen in plaats van een losstaande tool. Een specifieke use case die direct waarde oplevert werkt als katalysator voor bredere adoptie.
• Legitimiteit (Latency/pattern maintenance) – Duurzame AI-implementatie vereist structurele aanpassingen. Dit betekent het creëren van nieuwe AI-gerelateerde functies zoals ethische toezichthouders, AI-specialisten en een Chief AI Officer (CAIO) om technologie in lijn te brengen met de waarden en cultuur van de organisatie.

AI succesvol inzetten op termijn betekent niet alleen technologie omarmen, maar ook een cultuur creëren waarin innovatie en samenwerking centraal staan. Investeerder en auteur Ray Dalio laat in zijn TED Talk zien hoe bedrijven die openstaan voor radicale transparantie en nieuwe inzichten veel betere beslissingen nemen en hiermee succesvol zijn. De crux is AI niet als doel te zien, maar als middel.

Technologie als verlengstuk van menselijke talenten

Repetitieve taken zijn bij uitstek geschikt voor automatisering. Dit geeft medewerkers juist meer ruimte voor strategisch en creatief werk, stelt Arvind Krishna, CEO van IBM. Het zijn de typisch menselijke vaardigheden zoals creativiteit, empathie, innovatief denken en collegialiteit waarmee je je in een AI-gedreven wereld onderscheidt. Zo verhoog je naast de productiviteit ook de werktevredenheid.

Deze verschuiving heeft directe gevolgen voor de rol en invulling van HR. Organisaties moeten inzetten op re-skilling en het creëren van nieuwe AI-rollen, en up-skilling: het trainen van bestaande werknemers in AI-tools. AI wordt ook steeds vaker gebruikt in HR-processen, zoals talentmatching en werknemersengagement. De Europese AI Act classificeert de inzet van AI in sollicitatieprocessen wel als “hoog risico”, wat strengere regelgeving met zich meebrengt. Organisaties moeten waarborgen dat AI niet leidt tot discriminatie of een gebrek aan menselijke supervisie.

De drie grootste effecten van AI op HR:

• Efficiëntere werkprocessen – AI neemt administratieve en repetitieve taken over, zoals personeelsplanning en talentmatching.
• Betere samenwerking – AI verbindt afdelingen door datastromen te optimaliseren, waardoor teams beter kunnen sturen op gezamenlijke doelen.
• Nieuwe functies – Rollen zoals AI-coaches en ethische toezichthouders helpen technologie optimaal benutten en risico’s beheersen.

De nieuwe norm binnen HR heet human-AI collaboration. Volgens het Future of Jobs Report 2025 zullen hybride werkmodellen waarin technologie menselijke vaardigheden aanvult, de standaard worden. Onderzoek van Forrester Research toont aan dat 75 procent van de bedrijven AI vooral als werkondersteuning ziet, niet als vervanging. Stuart Munton van AND Digital ziet dit vooral gebeuren op het snijvlak van kennisdomeinen: AI helpt experts elkaar beter begrijpen en samenwerken zonder onnodige tussenstappen. Hiermee kunnen drie experts het werk doen dat voorheen zes mensen vereiste. Dat levert meer impact én welzijn op.

Menselijk welzijn als basis voor succes

AI kan werkdruk verlagen, maar technologische veranderingen brengen ook stress en onzekerheid met zich mee. Niet iedereen wil direct meedoen. Organisaties moeten daarom actief investeren in mentaal welzijn en een cultuur waarin leren, groei en werkgeluk centraal staan. Uit het Future of Jobs Report 2025 blijkt dat bedrijven die hier aandacht aan besteden, een hogere productiviteit en medewerkerstevredenheid rapporteren.

Tegelijkertijd vindt ruim zes op de tien werkende Nederlanders een 40-urige werkweek te zwaar. Vooral vrouwen (80%) en een groot deel van de jongere generatie (40%) ervaren dit als belastend. Meer dan een derde vreest zelfs een burn-out bij hun huidige werkgever. Hoe kan AI helpen om werkdruk te verlichten?

• Behoud menselijke controle – AI moet een hulpmiddel zijn, geen vervanger van menselijk oordeel. Medewerkers moeten AI zien als een manier om hun werk te ondersteunen, niet als een technologie die hun baan overneemt.
• Verlaag de werkdruk – AI kan repetitieve taken automatiseren, zoals gegevensinvoer en routinecontroles, zodat medewerkers zich kunnen richten op werk dat meer waarde toevoegt. Dit vraagt wel om ondersteuning bij het ontwikkelen van digitale vaardigheden.
• Verbeter de samenwerking – AI maakt samenwerking efficiënter door automatisch overlegnotities, actiepunten en projectinformatie te delen, zodat teams sneller op elkaar kunnen afstemmen. Dit is de insteek van Microsoft Copilot.
• Communiceer transparant over AI – Medewerkers moeten begrijpen hoe AI-beslissingen tot stand komen en hoe ze AI effectief kunnen inzetten. Dit verhoogt vertrouwen en acceptatie.

Om AI succesvol te laten landen in de werkcultuur, moeten werkgevers duidelijk maken wat AI vervangt en wat het oplevert. Dit werkt twee kanten op: organisaties kunnen efficiënter werken, terwijl medewerkers tijd terugkrijgen voor betekenisvol werk. Een gezonde balans tussen productiviteit en welzijn is geen luxe, maar een voorwaarde voor duurzame groei.

Best practices om vandaag mee te beginnen

AI mag geen ‘zwarte doos’ zijn waarvan je de precieze werking niet kent, als je deze technologie succesvol in de organisatie wilt integreren. Leiderschap, HR en de medewerkers moeten een helder beeld hebben bij mogelijkheden én beperkingen van AI en de impact op hun rol. Dit vereist een doordachte aanpak waarin zowel efficiëntie als menselijke samenwerking centraal staan. De volgende stappen helpen organisaties om AI verantwoord en effectief te implementeren:

1. Maak AI begrijpelijk en toegankelijk – Organiseer lunch & learn-sessies, AI-workshops en online trainingen om medewerkers laagdrempelig vertrouwd te maken met AI.
2. Stimuleer een cultuur van openheid en samenwerking – Betrek medewerkers actief bij AI-besluitvorming, zodat AI als hulpmiddel wordt gezien en niet als bedreiging.
3. Combineer data met intuïtie in besluitvorming – Data vertellen wat er gebeurt, maar mensen begrijpen waarom het gebeurt. Menselijke ervaring en moreel besef blijven essentieel voor strategische keuzes.
4. Definieer duidelijke richtlijnen voor ethisch AI-gebruik – Leg vast hoe AI wordt ingezet en waar de grenzen liggen. Denk multidisciplinair na over de waarborging van transparantie en privacy.
5. Ondersteun AI met nieuwe rollen en vaardigheden – Introduceer AI-coaches en ethische toezichthouders om technologie effectief en verantwoord te benutten.
6. Bevorder kennisdeling over AI binnen de organisatie – Moedig samenwerking tussen teams aan en faciliteer platforms waar medewerkers AI-ervaringen en best practices kunnen uitwisselen. Spotify’s Squad & Tribe is een goed voorbeeld van een kennisdelingsstructuur die afdelingen overstijgt.
7. Zorg voor een gezonde balans tussen technologie en werkgeluk – AI moet werkdruk verlagen, niet verhogen. Geef medewerkers ruimte om zich te ontwikkelen en focus op taken waarin menselijk talent onmisbaar is.

Start small, think big & scale fast. Deze groeistrategie uit de startupwereld is alleen van toepassing op AI wanneer je de menselijke maat niet verliest. Niet alles laat zich snel schalen. Wil je als organisatie AI bovenal duurzaam inzetten? Bouw dan aan een mensgerichte organisatie waarin snelheid en innovatie worden gepaard met ethiek, transparantie en menselijke waarden. Pas dan kun je echt gas geven.

Over de auteur: Andries Hiemstra is de oprichter van [ah]consulting.