De onzekere toekomst van de crypto-economie

De markt voor cryptomunten is flink in beweging. Waar in het verleden de bitcoin centraal stond, duiken nu steeds meer varianten op. Er zijn inmiddels ruim 1100 verschillende munten, waarbij zelfs de grote worden gekenmerkt door splitsingen. Maar staat deze proliferatie concrete toepassingen niet in de weg?

Bubbels horen bij nieuwe technologische schokgolven, beweert Mike Novogratz, de man die binnenkort het grootste cryptofonds ter wereld begint. Nadat hij na een slecht jaar zijn beleggingsfonds moest liquideren, keert hij binnenkort terug met een fonds van vijfhonderd miljoen dollar dat zich geheel zal toeleggen op cryptomunten en initial coin offerings (ICO’s, financieringsrondes met cryptogeld). Ergens tegen januari moet zo’n 350 miljoen dollar zijn opgehaald en kan het feest beginnen. Desondanks noemt Novogratz de bitcoin – veruit de bekendste crypto coin – de grootste zeepbel ooit. Neemt niet weg dat met de handel in virtuele munten goed valt te verdienen. Of de waarde daarvan nu omlaag of omhoog gaat.

Aan doemdenkers is de laatste tijd in elk geval geen gebrek. J.P. Morgan-baas Jamie Dimon drukte onlangs de koers van bitcoin met de opmerking dat de virtuele munt puur bedrog is. Kennelijk wist hij niet dat zijn eigen bedrijf fors investeerde in een platform dat bitcoins verhandelt. Meer dan een rimpeling veroorzaakte zijn opmerking echter niet.

Traag
De interventie van China, die behalve ICO’s ook de geldwisselkantoren van BTCC, Huobi en OKCoin sloot, zorgde eveneens voor een dip, maar ook daarna krabbelde de koers weer op. Het verbod op bitcoins in landen als Bangladesh, Bolivia, Ecuador en Kirgizië heeft beleggers net zo min afgeschrikt. Het probleem is wel dat de markt nog niet goed weet welke waarde aan de virtuele munt moet worden gehangen. Daardoor blijft de bitcoin risicovol en volatiel.

Niettemin is de waarde van de munt de laatste maanden door het plafond gegaan. De programmeur die jaren geleden twee pizza’s kocht voor tienduizend bitcoins moet daar nu dan ook enorme spijt van hebben. Zijn bitcoins zouden nu samen tientallen miljoenen dollars waard zijn geweest. Analisten als Thomas Lee van Fundstrat Global Advisors vertelden onlangs aan Barrons dat de waarde de komende jaren makkelijk naar 25.000 dollar kan klimmen. Met vallen en opstaan, dat wel.

Eigenlijk zijn alle huidige ontwikkelingen te verklaren uit de aantrekkingskracht die de bitcoin heeft op beleggers. Met alle gevolgen van dien. De markt wordt er niet overzichtelijker op. Technische beperkingen van de bitcoin, met name de trage verwerkingssnelheid, waren er de oorzaak van dat eerder dit jaar de Bitcoin Cash zich via een zogenoemde hard fork afsplitste van Bitcoin. Je zou kunnen stellen dat Bitcoin het slachtoffer van zijn eigen succes is geworden. Door het hogere handelsvolume stegen de transactietijden. De discussie hierover leidde aanvankelijk tot een compromisvoorstel, genaamd SegWit2x, maar dat vonden met name bitcoindelvers niet ver genoeg gaan. Inmiddels leven we in een wereld van soft en hard forks. Daarbij wordt de broncode gekopieerd en aangepast om al dan niet als een volledige entiteit voort te leven. Een soft fork houdt doorgaans in dat de regels strenger gemaakt worden en bij een hard fork juist versoepeld. Op zich hoeft dat niet dramatisch te zijn: wanneer een nieuwe versie wordt geaccepteerd, sterft de oude cryptomunt vanzelf uit.

Gulden
Inmiddels zijn er ook nog verschillende bitcoinklonen ontstaan, elk met zijn eigen unieke kenmerken. Een voorbeeld is de Litecoin van Charlie Lee, ontwikkeld voor gebruikers die met minder zware rekensystemen (dan vereist voor de bitcoin) toch virtuele munten kunnen delven. De limiet is gesteld op 84 miljoen Litecoins, terwijl Bitcoin het bij 21 miljoen houdt.

Sterk in opkomst is de Ethereum, waarvan de waarde de afgelopen periode maar liefst 2200 procent is gestegen. Eigenlijk is het geen munt, maar een publieke blockchain die iedereen kan gebruiken om applicaties mee te ontwikkelen. Met Ethereum kun je je eigen munt maken of een Kickstarter-project opzetten zonder dat daarvoor een apart platform hoeft te worden opgetuigd. De digitale munt die eraan is gekoppeld, heet Ether. Geestelijk vader Vitalik Buterin denkt dat cryptovaluta en de onderliggende technologieblockchain binnen enkele jaren ‘even groot gaan worden als het betaalmiddel Visa’.

Ook zijn er nog eens vele nationale munten, zoals in ons land de Gulden, gelanceerd in 2014. Guldens kopen kan met iDEAL via gulden.com, betalen bij winkels en webshops. De Gulden heeft tussen de zestig- en zeventigduizend gebruikers. Meestal wordt de munt het eerst als investering aangeschaft, maar vervolgens steeds vaker als betaalmiddel ingezet.

De veelheid aan cryptomunten heeft naast nadelen mogelijk ook een gunstig effect; het zou een dempend effect kunnen hebben op de koersschommelingen en de markt wat rustiger maken. Met een groter aanbod aan virtuele munten verdwijnt de exclusiviteit van Bitcoin. Aan de andere kant zorgt deze proliferatie voor verwarring bij consumenten. Veel virtuele valuta kennen nu al weinig handel. Dit maakt ze juist weer vatbaar voor koersmanipulatie, bijvoorbeeld door het kunstmatig opdrijven van de prijs, waarschuwt ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

Chaos
De sterk stijgende waardes van cryptogeld hebben ook geleid tot de eerdergenoemde ICO’s. In feite een beursgang buiten de reguliere beurs om. En een vorm van crowdfunding zonder toezicht en zonder tussenkomst van bank of durfinvesteerders. Beleggers krijgen in ruil voor hun financiële steun een cryptomunt, waarvan de waarde theoretisch moet stijgen. Ethereum haalde op deze wijze achttien miljoen dollar op. Tezos, dat zich richt op slimme contracten via de blockchain, zelfs tweehonderd miljoen dollar.

Critici zien een gelijkenis met de beursintroducties ten tijde van de dotcombubbel. En het gaat ook niet altijd goed. De Nederlandse hedgefondsbelegger Finles uit Utrecht was eerder dit jaar van plan om in Singapore met een ICO honderd miljoen dollar op te halen, maar kreeg koudwatervrees door het gebrek aan toezicht. De nieuwe manier van funding drijft nu nog volledig op de verwachting dat de koersen van cryptomunten zullen stijgen. In een dalende markt verdwijnt ieder voordeel. Maar zo’n structurele daling moeten we nog meemaken. De chaos die daarvan het gevolg zal zijn ook.

De Amerikaanse toezichthouder SEC heeft in elk geval reeds aangekondigd dat voortaan de beursregels gelden voor de tot nog toe ongereguleerde uitgifte van cryptomunten. Aanleiding is een onderzoek naar het gedecentraliseerde investeringsfonds The DAO. Door een programmeerfout wisten hackers een deel van het geïnvesteerde geld te stelen. De AFM heeft de ICO ook al op de radar, maar wil Europese regelgeving afwachten. De toezichthouder zegt in overleg te zijn over dit type beursgangen met ESMA (Europese toezichthouder), IOSCO (wereldwijde organisatie van toezichthouders) en de Bazelse Financial Stability Board.

Bitcoinonly
Maar wat betekenen al deze ontwikkelingen nu voor de dagelijkse praktijk? Het mag duidelijk zijn dat cryptogeld nog andere functies heeft dan een belegging. Je kunt er immers ook mee betalen, tegen zo laag mogelijke kosten.

Een van de grotere bitcoinbetaalverwerkers is BitPay. Die is in 2011 gestart te zorgen dat betalingen met bitcoins makkelijk kunnen worden geaccepteerd binnen online verkoopkanalen. Inmiddels zijn meer dan zeventigduizend online winkels aangesloten, waaronder Thuisbezorgd.nl en Fonq.nl.

Het bedrijf noemde de bitcoin in het verleden de ‘broodnodige efficiencyslag als aanvulling op het huidige systeem’. Want sneller, minder fraudegevoelig en met minder kosten. Waar PayPal een commissie van drie procent pakt, ligt de fee bij BitPay op slechts één procent.

Het bedrijf ziet de laatste tijd naar eigen zeggen belangrijke veranderingen met betrekking tot het aantal en type bitcointransacties. Omdat een bitcointransactie momenteel één euro kost, ziet de betaalverwerker een sterke verschuiving naar zogenoemde high value payments. Het gemiddelde orderbedrag is nu zelfs zo’n vijfhonderd dollar. Wel verwacht BitPay binnenkort lagere commissies als gevolg van de aanpassingen aan het onderliggende platform. Maar het oorspronkelijke doel van de virtuele munt – het faciliteren van goedkope microbetalingen – is dus naar de achtergrond verschoven.

De waardeschommelingen hebben tot nu toe wel een gunstige invloed gehad. “Als de waarde toeneemt van een bitcoin, hebben bitcoinbezitters ook meer te besteden”, legt Pieter Poorthuis van BitPay uit. “We zien dat direct terug in het transactievolume. Ook zorgen de schommelingen voor een verhoging van het aantal transacties.”

Inmiddels wordt ook Bitcoin Cash ondersteund, maar de overige cryptomunten nog niet. Het handelsvolume daarvoor is te gering. De markt richt zich nu nog grotendeels op Bitcoin. Poorthuis: “We spreken geregeld met bedrijven die alleen maar met bitcoinbetalingen willen werken, dus zonder dollars of euro’s. Wij bieden daarvoor allerlei oplossingen aan: van betaalproducten tot een prepaidcard. Het is de combinatie van deze producten waardoor winkeliers hun financiën ‘bitcoin only’ kunnen regelen.”

DNBcoin
Voor een volgende stap is volgens kenners wel meer toezicht vereist. Dat virtuele valuta op dit moment buiten het toezicht van de AFM en DNB vallen, schrikt reguliere gebruikers af. De koersen kunnen tientallen of zelfs honderden procenten per dag fluctueren. Daarnaast is er een reëel risico, waarschuwt de AFM nog maar eens, dat de waarde van een virtuele valuta permanent naar nul daalt. Er zijn nog meer risico’s die veel gebruikers op dit moment nog voor lief nemen: virtuele valuta zijn kwetsbaar voor cybercrime. Als je het wachtwoord verliest van je digitale wallet, zijn je munten op geen enkele manier meer toegankelijk. Laat staan terug te claimen.

Pessimisten voorspellen dat veel virtuele munten zullen eindigen op het kerkhof en alleen de onderliggende blockchain zal voortleven. Zo’n gedeeld digitaal logboek biedt onmiskenbare voordelen. ABN AMRO lanceerde recent een pilot om te ontdekken hoe partijen met blockchain informatie over vastgoedtransacties kunnen uitwisselen. De bank werkt ook samen met de TU Delft, het Havenbedrijf Rotterdam en veertien andere partijen om de kansen van blockchain in beeld te brengen bij onder meer ketenfinanciering, voorraadfinanciering in de logistiek en in de circulaire economie.

Weer anderen menen dat de centrale banken zelf een digitaal alternatief voor contant geld moeten ontwikkelen en er zoiets als een Central Bank Crypto Currency (CBCC) moet komen. De Bank for International Settlements vindt het daar in elk geval tijd voor worden. Dat zal echter niet van de ene dag op de andere gebeuren. Al was het maar omdat de veiligheid daarvan ook echt gegarandeerd moet kunnen worden. Estland gaf onlangs reeds aan na te denken over eigen cryptogeld, estcoin. De Nederlandsche Bank (DNB) heeft een prototype DNBcoin ontwikkeld, maar alleen voor intern gebruik. De gereguleerde bitcoin is dus nog ver weg.

The Pirate Bay
Ere wie ere toekomt: torrentsite The Pirate Bay onderzoekt nieuwe manieren om inkomsten te genereren. In plaats van advertenties plaatst het bedrijf sinds kort een cryptomuntdelver op zijn site die de computerprocessor van bezoekers gebruikt om nieuwe cryptomunten te maken.

De vraag of op deze wijze voldoende munten gegenereerd kunnen worden om het verlies van inkomsten uit advertenties te compenseren, is nog niet beantwoord.

Toezicht
Op dit moment vallen financiële producten, zoals de aan- of verkoop van cryptovaluta’s of het verrichten van diensten met betrekking tot het bewaren of beheren van tegoeden in cryptovaluta’s, in Nederland niet onder de Wet op het financieel toezicht (Wft). Er zijn wel uitzonderingen, bijvoorbeeld als een instelling deelnemingsrechten wil aanbieden in een beleggingsinstelling die investeert in cryptovaluta.

Op dit moment hebben allerlei partijen van de toezichthouders nog de vrijheid om het een en ander uit te proberen. De AFM en DNB hebben zelfs een InnovatieHub opgericht om marktpartijen te laten experimenteren zonder onnodig belemmerende regels. Dat gaat ongetwijfeld weer veranderen. De AFM is de laatste maanden meer gaan waarschuwen voor risico’s, nu cryptogeld ‘aanbieders aantrekt met verkeerde intenties’.

Follow Coin
ICO’s zijn ook tot Nederland doorgedrongen. Nederlander Thomas van der Bijl wil 33 miljoen dollar ophalen met zijn project Follow Coin, voor de realisatie van een online platform en een app die beginnende en ervaren cryptobeleggers aan elkaar koppelt. Het initiatief speelt in op het rijke aanbod van cryptopunten en volgt succesvolle handelaren om minder ervaren beleggers te adviseren bij hun beleggingsstrategie.

Van der Bijl heeft reeds enkele bekende ambassadeurs aangetrokken, onder wie de Amerikaanse bokser Floyd Mayweather en rapper Nipsey Hussle. In Nederland doen fitnessmodel Joel Beukers en presentatrice Veronica van Hoogdalem mee.

Beeld: Anne Worner (cc)

* Dit artikel verscheen eerder in het novembernummer van Emerce magazine (#162).